Varanus exanthematicus - waran stepowy

Varanus exanthematicus - waran stepowy

Wygląd

Masywna, silna budowa ciała, ogon długi i dobrze umięśniony. Ubarwienie zazwyczaj ciemne lub szare, z wieloma plamkami na grzbiecie w odcieniu rdzawo-pomarańczowym, żółtym bądź oliwkowozielonym. Maja długi i ciemnogranatowy, czarny rozwidlony język, którego używają do rozpoznawania otaczającego ich środowiska. Varanus exanthematicus - waran stepowy osiąga w naturze do 180 cm, w niewoli niewiele mniej, ale zazwyczaj nie przekraczają 120 cm. Podgatunek (gatunek) Varanus albigularis może osiągać długość do ok. 2 metrów i wagę nawet 8 kg.

Długość życia

Najstarszym udokumentowanym przypadkiem warana stepowego był osobnik, który w chwili śmierci miał 11 lat.

Podgatunki

Gatunek ten onegdaj był podzielony na trzy podgatunki - w chwili obecnej nie wyróżnia się podgatunków. Podział ten został pozostawiony dla celów ukazania jak zmieniała się systematyka tego gatunku:

1. Varanus exanthematicus albigularis - w chwili obecnej uznany za osobny gatunek - waran białogardły (Varanus albigularis)

Występowanie: zachodnia Rwanda i Uganda.

1. Varanus exanthematicus angolensis - w chwili obecnej uznany za podgatunek warana białogardłego (Varanus albigularis)

Występowanie: Angola i część Zairu.

1. Varanus exanthematicus microsticus - w chwili obecnej uznany za podgatunek warana białogardłego (Varanus albigularis)

Występowanie: południowy Sudan i Etiopia.

Występowanie

W pasie Afryki subsaharyjskiej od Senegalu po Sudan i Erytreę (w Mauretanii tylko w pasie przygranicznym z Senegalem).

Cechy szczególne

Jedne z najłagodniejszych waranów, rzadko przejawiające agresje, uznawane za inteligentne i tak jak wiele gadów oraz innych zwierząt, spędzają dużo czasu na rękach, ale równie dużo czasu poświęcają obmyślaniu jak by tu uciec. Czasem w przypływie radości przewrócą twoje mieszkanie do góry nogami, wspinając się i szukając idealnego miejsca do ukrycia się - musi ono być bardzo ciemne, bardzo ciasne i musi sprawiać ci trudność w dostaniu się do niego. Niestety nie tylko to może doprowadzić cię do szaleństwa. Ciągle naprawianie zepsutych i połamanych rzeczy może cię narazić na niemałe koszty, nie wspominając już o uszkodzeniach ciała, jakie mogą przytrafić się waranowi podczas tych zabaw. Dlatego jaszczurka ta jak i inne wszystkie gady powinny spędzać życie w terrarium gdzie panują odpowiednie warunki temperatury i wilgotności. Poza tym spacerując po mieszkaniu są narażone na przeciągi, ewentualne ataki zwierząt domowych Ich metoda zabijania ofiary to schwytać ja, zmiażdżyć szkielet a następnie poszarpać jej ciało używając ostrych pazurów lub energicznie potrząsając głową. Dzikie jaszczurki, aby ostrzec przed atakiem, nadymają się, syczą lub robią się płaskie w okolicach brzucha, a także cofają się lub uderzają ogonem (a uderzenie nim jest dość precyzyjne i bolesne). Posiadają niewiarygodnie ostre pazury, którymi potrafią rozgrzebać podłoże i wyposażenie terrarium, gdy to będzie im w jakiś sposób przeszkadza. Jeśli zlokalizują w terrarium nawet najmniejsza szparkę, to będą ja drapać i drapać aż do momentu, gdy będzie ona na tyle duża, aby można się było przez nią wydostać.

Ciekawostki

W 1991 od Varanus exanthematicus oddzielono osobny Varanus albigularis uznawany dotychczas za podgatunek. Różni się od warana stepowego budową narządów płciowych i dwoma białawymi pasami grubszych łusek przebiegających wzdłuż ciała. Dorasta większych rozmiarów i ze względu na zamieszkiwane tereny zapada w krótki sen zimowy przy temperaturze 16°C. Preferuje suchsze tereny, a w poszukiwaniu pokarmu może dziennie pokonywać nawet 20 km.

Zakup

Warany stepowe urodzone w niewoli są bardzo rzadkim zjawiskiem dotychczas wiadomo o 2 tak owych rozmnożeniach w Polsce (Witold Plucik, Błażej Biel), cała reszta pochodzi z importu (legalnego czy nie, nieważne bo i tak musimy zadbać o nowego podopiecznego) i w mniejszym lub większym stopniu będą "wymęczone" transportem. Oprócz tego sprawdź wszelkie drobiazgi, oznaki choroby, podejrzane miejsca na skórze. Sprawdź odbyt, powinien być czysty. Oczy powinny być gładkie lśniące i przejrzyste, bez żadnej wydzieliny. Nie powinno być także żadnej wydzieliny w nosie i w pysku. Błona śluzowa w pysku powinna być różowa. Czerwone, żółte lub białe plamki, a także rany są oznaką choroby. Niektóre warany mogą nie być specjalnie "grube", lecz powinieneś unikać tych które mógłbyś określić jednoznacznie jako "skóra i kości". Sprzedawca powinien oferować osobniki w dobrej kondycji, a jeżeli ich forma nie jest najlepsza lojalnie poinformować o tym nabywcę doradzając mu jakimi metodami należ doprowadzić do polepszenia zdrowia gada. Dobrego i uczciwego sprzedawcę poznamy po tym, że pokaże jak oglądać warana, jak go chwytać i poinstruuje o warunkach utrzymania w terrarium. Bez względu na kondycje jaszczurki należy przeprowadzić kwarantannę (przez około 6 tyg.) umieszczając warana w terrarium "sterylnym" tzn. z ograniczonym wystrojem. Podczas kwarantanny obserwujemy pilnie gada, sprawdzamy zawartość i konsystencje wydalin, apetyt i jego preferencje pokarmowe.

Aktywność

Aktywny w ciągu dnia. W naturze podczas największej aktywności słońca chowa się w norach by uniknąć przegrzania, choć czyni to dopiero po zażyciu "kąpieli" w promieniach słońca.

Biotop

Żyje w środowisku suchym, nierzadko na obrzeżach pustyń i półpustyń, można go też znaleźć na sawannach, zamieszkuje tereny nie zalesione, ukrywa się w norach, jamach, pod korzeniami, skałami.

Terrarium

Musi być przestronne, raczej szerokie i długie niż wysokie (bo jaszczurka ta w naturze nie ma w zwyczaju wspinania się po drzewach) powinno być przykryte metalowa siatką. Siatkę też możemy zamontować w jednej z bocznych ścian terrarium i nie obawiajmy się, że waran pokaleczy sobie o nią pysk, bo łatwiej może się nabawić ran pyska ocierając się o szybę terrarium. Tej niewidocznej przeszkody gad nie rozumie i z "upartością maniaka" będzie próbował ją pokonać, gdy pomieszczenie hodowlane będzie mu za małe. Takie rozmieszczenie otworów wentylacyjnych ułatwi prawidłowe utrzymanie wilgotności w terrarium. Ogrzewanie powinno być złożone z kabla grzewczego ogrzewającego dno (przykrytego szyba, co uniemożliwi oparzenia i wykopanie kabla z podłoża) który podłączamy do termostatu (wyłączy kabel jeśli w terrarium będzie zbyt gorąco) i lamp które będą dostarczały wystarczającą ilość światła i ciepła. Jeśli możesz to urozmaicaj i kombinuj jak możesz, aby utrzymać właściwą temperaturę w dzień i w nocy. Waran powinien mieć swobodę wyboru miejsca w terrarium z różnymi temperaturami. W nocy funkcje grzewcze powinien pełnić kabel grzewczy Jeżeli chodzi o podłoże to brązowy papier jest najtańszym i najprostszym wyjściem, jednak nie wygląda on ciekawie. Lepszym rozwiązaniem jest torf zmieszany z piaskiem w proporcji 1/1. Niektórzy trzymają swoje warany na podłożu z wiórków drzewnych lub kory (nie może być cedrowa ze względu na zawartość szkodliwych żywic). Inni używają też trocin z torfem w proporcji 1/1. Podczas, gdy te dwa ostatnie wyglądają dość estetycznie to jednak istnieje niebezpieczeństwo, ze jaszczurka zje trochę tego podłoża i nastąpi zatrucie, które może być nawet śmiertelne. Jaszczurki te lubią prywatność, postaraj się zapewnić im kryjówki na obu krańcach terrarium. Dobre kryjówki dla małych jaszczurek raczej nie są problemem, te większe są już trudniejsze do kupienia lub zrobienia, wzrasta także ich cena. Przydatne mogą stać się wtedy, wszelkie pudelka, kartony, wydrążone pnie, przewrócone duże donice. Większym jaszczurkom za schronienie może posłużyć też drewniana kryjówka przyozdobiona kamykami, mchem czy wiórkami. Pamiętaj, urządzając swoje terrarium, że jaszczurki te pochodzą z suchego środowiska. Miska z wodą jest niezbędnym elementem terrarium nawet dla "sucholubnych" gadów. Nie musi być ona duża bo będzie służyć jako pojnik, a nie basen do kąpieli. Warany mogą wchodzić do miseczki z wodą w celu zażycia kąpieli lub oddania ekskrementów dlatego woda w pojniku powinna być zawsze świeża. Niektórzy hodowcy stosują metodę "ruchomego" pojnika tzn. wkładają go do terrarium wieczorem i pozostawiają na noc. Warany gaszą pragnienie wieczorem i nocą, a za dnia nie mają okazji buszując po terrarium wywrócić naczynia z wodą.

Wielkość terrarium

Wymiary od 120/60/50 cm do 300/150/60 cm, które należy dopasować do wielkości jaszczurek, koniecznie zapewniając im swobodę ruchów. Dobrze zrobimy przyjmując zasadę, iż długość terrarium równa jest 3 długościom warana, a głębokość 2, jednak pamiętajmy o przyszłości. Bardzo ważne jest by nie zmieniać wielkości terrarium gwałtownie, gdyż grozi to szokiem i może doprowadzić to zgonu gada. Obserwowałem, jak waran szary co prawda wypuszczony do woliery, a dotychczas był trzymany w małym terrarium, uciekł do pierwszej lepszej kryjówki i po 4 dniach nie wychodząc z niej zdechł z niewiadomych przyczyn (sekcja była "ujemna"), podobne spostrzeżenia mieli inni hodowcy, a o podobnym zjawisku u krokodyli nilowych opowiadał mi dr Ryszard Bielawski nestor polskiej terrarystyki. Także problem nie tkwi w zmianie ze 150 na 250 litrów, ale z małego terrarium na wolierę.

Oświetlenie

Cykl oświetlenia powinien wynosić 10-12 godzin na dobę, (który najlepiej jest kontrolować czasomierzem), który powinien wynosić odpowiednio mniej w okresie zimy. W celu zapewnienia odpowiedniej temperatury i światła, montujemy w terrarium jarzeniówki ale nie są za dobre na dłuższą metę, bo emitują "migające" światło dlatego lepiej połączyć dwie szeregowo lub zwykle żarówki, które muszą być zabezpieczone przed bezpośrednim kontaktem z jaszczurkami. Wielu hodowców z powodzeniem hoduje "słonecznolubne" jaszczurki bez udziału sztucznych promieni UV. Problem ewentualnej krzywicy nie dotyczy głównie mięsożernych gatunków. Promienie UVB (290-320 nm) są niezbędne dla gadów przy przemianie wit D₂ w aktywna wit D₃, ale gdy dostarczamy odpowiednią ilość wit D₃ w diecie to nie ma potrzeby oświetlania gadów sztucznym UV. Promieniowanie UVA (320-400 nm) ma wpływ na produkcje barwników w skórze gadów np. Uromastyx sp. Stosowanie sztucznych źródeł promieni UV podlegało wielu analizom i dowiodło że nie jest tak skuteczne jak naturalne promienie słoneczne, a moc tych lamp i skuteczność jest uzależniona od odległości zwierzęcia zażywającego kąpieli w sztucznym promieniowaniu UV. Kössl w swym artykule "Potrebuji plazi ultrafioletowe zareni?" podaje że najlepszy stosunek UVB na powierzchnie oświetlaną przypada dla żarówek Repti-Glo dla 12W z odległości 45,5 cm i dla 20 W z odległości 65 cm, a zbyt słabe lub bardzo jasne światło, może podrażnić, ewentualnie zniszczyć oczy warana, czego należy unikać. Dotyczy to na pewno oświetlania zwykłą kwarcówką. W chorzowskim zoo do doświetlania używano kwarcówki o nieoznaczonych parametrach przez 5 minut co tydzień i to tylko przez pierwsze 2 miesiące życia młodych legwanów, natomiast w wiedeńskim zoo (Gabriś) nie naświetlano legwanów zielonych w ogóle i uzyskiwano zdrowe przychówki i prawidłowy rozwój młodych osobników. Jeśli możesz zapewnić swojej jaszczurce prawdziwe nasłonecznienie, zrób to. Oczywiście nie mogą to być promienie nie przenikające przez szybę (szkło zawiera ołów, który zatrzymuje promienie nadfioletowe), to tym lepiej dla ciebie, gdyż nie będziesz potrzebował tych wszystkich skomplikowanych urządzeń zapewniających prawidłowe oświetlenie. Ale pamiętaj, że jaszczurka wystawiona na naturalne nasłonecznienie musi też mieć gdzie się ukryć by nie uległa przegrzaniu. Wystawione na naturalne promieniowanie UV jaszczurki bardziej się "rozochocają" i stają się żywsze, a co za tym idzie i trudniej je wziąć do ręki.

Temperatura

Od 29 do 32°C, a pod promiennikiem ciepła temperatura może dochodzić nawet do 35°C, nocą koło 22-24°C.

Wilgotność

Powinna się utrzymywać na poziomie około 60%.

Żywienie

Jest uzależnione od wielkości i kondycji warana. Można je rozpocząć jeśli chodzi o młode warany od podawania jaszczurce owadów (świerszcze, małe karaczany i szarańcze), pająków i innych drobnych bezkręgowców (tzw. plankton łąkowy), a także mysich noworodków, wzbogaconych w witaminy i sole mineralne. Na początku robaki nie powinny osiągać rozmiarów większych niż 2/3 głowy jaszczurki, noworodki mysie można podawać od samego urodzenia. Warany są bardzo "skryte", szczególnie te mniejsze. Bardzo dobrze jest karmić jaszczurki bezkręgowcami dopóki chcą je jeść. Czasami niestety będzie trzeba samemu zachęcić swojego warana do zjedzenia myszy, dopóki sam nie zacznie jeść. Gryzonie powinny stanowić podstawowy element diety waranów. Zazwyczaj nie jedzą zwierzątek zbyt dużych rozmiarów, lecz jeśli się to zdarzy, to na krótko po tym, pokarm zostaje usunięty z organizmu (zwymiotowany). Nie jest to zazwyczaj zdrowe dla waranów, gdyż istnieje ryzyko podrażnienia żołądka przez kwasy, zdarzyć się też może, ze ściany żołądka zostaną uszkodzone przez zęby lub pazury połkniętego gryzonia. Kwasy są naturalną zawartością żołądka waranów więc raczej go nie uszkodzą, natomiast uszkodzą śluzówkę przełyku i pyska jaszczurki. Pazury i zęby rzeczywiście mogą uszkodzić przewód pokarmowy gada, ale niebezpieczniejsza jest sztywna sierść ofiary wbijająca się w delikatną ścianę przełyku i pyska. Dorosłe osobniki zazwyczaj jedzą dużo myszy, małych szczurów i chomików (należy jednak unikać świnek morskich, ponieważ są one zbyt grube, a ich bujne owłosienie tylko utrudnia konsumpcje). Warany lubią również martwy pokarm, jeżeli karmisz go mrożonym pokarmem, to upewnij się, ze jest on całkowicie rozmrożony. Dorosłym waranom można również polecić przepiórcze i (ewentualnie) kurze jaja. Ze względów bezpieczeństwa, podawaj waranowi pokarm, trzymając go w szczypcach. Pamiętaj, ze dzikie okazy mogą potrzebować trochę czasu, aby przestawić się na dietę złożona z samych gryzoni. W dzikim środowisku jaszczurki zwykle żywią się różnorodnymi odmianami bezkręgowców, kobrami wężami i innymi małymi gadami, ślimakami, żabami, gąsienicami, jajami, a nawet małymi żółwiami. Największe tempo wzrostu jaszczurek przypada na okres pierwszych dwóch, trzech lat i to jest czas kiedy potrzebują one największej ilości pokarmu. Żywienie obejmuje jedna do czterech małych myszy (w zależności od rozmiarów warana) co dwa, trzy dni. Świerszcze i inne bezkręgowce mogą być podawane tak długo jak tylko waran będzie miał na nie ochotę. Można także wstrzyknąć martwej "karmie" witaminizowany środek, który pobudzi apetyt. Dorosłe okazy tzn. powyżej metra mogą być karmione dwa razy na tydzień, odpowiednią do wagi i kondycji osobnika ilością pokarmu. Otyłe warany są bardzo częste w hodowli unikaj więc przekarmiania. Będziesz musiał zwracać uwagę i obserwować wygląd twojego podopiecznego, biorąc pod uwagę zarówno temperaturę w terrarium jak i ruchliwość samego gada. Zacznij od kilku myszy, a potem niewielkiego szczura, raz na tydzień. Jeżeli Twój waran nie chce jeść to nie martw się tym od razu, być może ostatnio się przejadł. Obserwuj uważnie, co może być przyczyną tego stanu rzeczy. Odmawianie pokarmu, zwracanie i szybkie chudnięcie to wyraźna oznaka pogorszenia stanu zdrowia jaszczurki. Skontaktuj się wtedy szybko z innym doświadczonym hodowcą lub z obeznanym z problemami gadów weterynarzem.

Oswajanie

Jaszczurki te nie są z natury oswojone i spokojne, dlatego przez pierwszy rok staramy się je oswoić, a następnie mięć z nimi stały kontakt. Jeśli nie oswoisz swojego warana możesz stać się posiadaczem uciekającej, dzikiej lub agresywnej jaszczurki, która nie jest przyjazna, gdy ja trzymasz w ręku, a nawet gdy za blisko do niej podchodzisz. Jeżeli to możliwe najlepiej kupić młodego warana, wyhodowanego i przyzwyczajonego do życia w niewoli, będzie on na pewno zdrowszy i szybciej przyzwyczai się do nowych warunków i właścicieli. Na pewno chcesz, aby twoja jaszczurka była żwawa, aktywna i nie agresywna oraz fizycznie zdrowa. Jeśli już masz w domu swoja jaszczurkę, daj jej trochę czasu na aklimatyzacje. Podchodź do niej powoli i unikaj gwałtownych ruchów. Pozwól jej być w ukryciu przez kilka pierwszych dni i nie bądź zbyt zmartwiony jeśli nie będzie jadła przez ten czas. Jeśli pozwolisz swojemu zwierzakowi zaaklimatyzować się, na pewno będzie potem zdrowszy. W ciągu kilku tygodni twoja jaszczurka powinna przyzwyczaić się do nowych warunków i nowych właścicieli i w związku z tym powinna także zacząć normalnie się odżywiać. Pamiętaj, ze niektóre jaszczurki, szczególnie te dzikie, niezbyt dobrze znoszą życie w niewoli. W pewnym sensie cały czas pozostają w reakcji obronnej, w związku z czym nie przybierają na wadze ani nie rosną zbyt wiele. Wiele z waranów stepowych ma problemy z przystosowaniem się do nowych warunków. Jeśli zdobędziesz jaszczurkę z prywatnej hodowli, a nie ze sklepu zoologicznego, przygotuj się na to, iż przejdzie ona ten sam długi proces aklimatyzacji. Jeśli już raz wpadną w rutynę i przyzwyczaja się do warunków to często będzie dla nich stanowić trudność przyzwyczajenie się do kolejnego środowiska i nowych właścicieli.

 

Rozpoznawanie płci

Określenie płci u tych jaszczurek jest dość trudne. Skuteczną metodą określenia płci waranów jest sondowanie, prześwietlenie RTG nasady ogona (uwidacznia zwapnienia na półprąciach u samców), USG (wykrywa narządy płciowe samic) lub endoskopia, ale powyższe zabiegi powinien wykonać fachowiec; poza tym nie ma charakterystycznych cech które pozwoliłyby jednoznacznie odróżnić samice od samca.

 

Rozmnażanie

Sezon godów przypada od czerwca do końca września w porze deszczowej. Samica składa 20-50 jaj do wykopanej przez siebie nory 20-30 cm pod powierzchnią ziemi. Jaja inkubują się pod ziemią w zależności od temperatury 125-133 dni (w temperaturze około 32°C). Młode waranki stepowe mają długość około 10-20 cm i w ich ubarwieniu dominują białawe plamy na tle ubarwienia dorosłego, także poprzeczne pręgowanie ogona jest wyraźne. W ciągu tygodnia przechodzą pierwszą wylinkę i zaczynają intensywnie żerować. Dojrzewają w 3-4 roku życia.

 

Zimowanie

Ze względu na to, że temperatury na obszarach zamieszkiwanych przez warany stepowe nie spadają tak bardzo, żeby skłonić je do snu zimowego, zimowania w stosunku do tych jaszczurek nie stosuje się. Można obniżyć temperaturę do 22°C, wyłączyć światło i nie karmić ich w okresie "suszy" od grudnia do końca kwietnia (oczywiście wystarczy 2-3 miesięczny spoczynek). Zdrowe jaszczurki łatwo i bez żadnych problemów dają się przezimować. Natomiast chorym mogą stwarzać problemy nie powinniśmy fundować "ferii".

 

Uwagi

Warany mogą dotkliwie pogryźć i podrapać. Kiedy chcesz przenieść dorosłego warana, dobrze jeśli jest z Tobą druga osoba. By uspokoić jaszczurkę wystarczy zakryć oczy jaszczurce wilgotną szmatką (skuteczne nawet przy "ujarzmianiu" krokodyli).

Opracowanie i źródła informacji

Opracował Witold "Wiciu" Borkowski na podstawie własnych doświadczeń, doświadczeń zaprzyjaźnionych terrarystów oraz poniższej literatury: V.Cerha, M. Kocian; Scinkove, Varani a jesterky Harold F. De Lisle; The Natural History of Monitor Lizards R. Bartlett, P. Bartlett; Monitors, Tegus, and Related Lizards Mark K. Bayless; Savannah Monitors: A Complete Guide to Varanus Exanthematicus oraz licznych artykułów z czasopism m.in. takich , jak: Reptile care, Reptiles magazine, Akvarium terrarium, Reptilia