Rozmnażanie jaszczurek
Gady jako pierwsze stworzenia na Ziemi swój cały cykl rozwojowy zaczęły przeprowadzać w warunkach lądowych. Sukces ten osiągnęły, dzięki odpowiednim przystosowaniom, które pozwoliły rozwijać się embrionowi w tym na pozór dość nieprzyjaznym środowisku. Do owych przystosowań należy zaliczyć wytworzenie błon płodowych, które tworzą odpowiednie dla zarodka środowisko oraz skorupkę, która ochrania zarodek wraz z błonami i kulą żółtkową. W zależności od pozycji systematycznej jaszczurek skorupka jaja może być skórzasta (!!!) bądź też twarda i silnie uwapniona (!!!). W gadzich jajach możemy wyróżnić trzy błony płodowe – owodnię (wypełniona jest płynem, otacza zarodek umożliwiając mu rozwój i chroniąc przed wstrząsami), omocznię (pełni funkcję zarodkowego pęcherza moczowego gromadząc zbędne produkty przemiany materii; silnie unaczyniona i zrośnięta z kosmówką pośredniczy także w wymianie gazowej zarodka – powietrze przedostaje się przez pory w osłonce jajowej) i kosmówkę (otacza dwie pozostałe błony, zarodek oraz kulę żółtkową; wyścieła skorupkę od wewnątrz). Materiał odżywczy dla rozwijającego się embrionu stanowi kula żółtkowa.
Układ rozrodczy żeński przedstawicieli rzędu Sauria składa się z dwóch jajników, które są połączone z kloaką za pośrednictwem jajowodów. Narządy rozrodcze męskie stanowią dwa fasolowate jądra, nasieniowody (drogi wyprowadzające plemniki) oraz para narządów kopulacyjnych – hemipenisów . Jeden hemipenis składa się z szypułki, trzonu oraz głowy. Zapłodnienie jakie występuje u jaszczurek (i innych gadów) nazywa się wewnętrznym. Podczas kopulacji na zewnątrz zostaje wynicowany tylko jeden hemipenis, który następnie wprowadzany jest do kloaki samicy. Sperma spływa po znajdującym się na powierzchni narządu kopulacyjnego rowku nasiennym. Zapłodnienie odbywa się w jajowodach samicy, tam też zarodek otaczany jest osłonką jajową wytworzoną przez gruczoł skorupkowy (końcowy odcinek jajowodu).
Wśród przedstawicieli rzędu jaszczurek możemy wyróżnić gatunki, które rozmnażają się jajorodnie, jajożyworodnie oraz żyworodnie. Jajorodność jest dominującym sposobem reprodukcji występującym u większości jaszczurek. Polega on na rozwoju embrionalnym poza drogami rodnymi samicy. W jajowodach następują tylko pierwsze etapy rozwoju zarodka. Samica składa jaja bogate w materiał zapasowy – żółtko, dzięki któremu embrion będzie się rozwijał. Powstanie błon płodowych następuje dopiero w środowisku lądowym wkrótce po złożeniu jaj.. Część jaszczurek rozmnaża się jajożyworodnie (inaczej poprzez żyworodność pośrednią). Oznacza to, że zarodki rozwijają się w osłonkach jajowych, lecz cały czas w ciele matki. Substancje odżywcze embrion czerpie z kuli żółtkowej znajdującej się w jaju. Młode osobniki uwalniają się z jaj zaraz po ich złożeniu. Jajożyworodność jest właściwie bardzo podobna do jajorodności z tą różnicą, że jaja są po prostu zatrzymane w drogach rodnych samicy. Jajożyworodnością cechuje się m.in. doskonale nam znany krajowy gatunek – Lacerta vivipara (potocznie zwany jaszczurką żyworodną). Niektóre gatunki prezentują dość rzadko spotykaną u gadów formę rozrodu – żyworodność. Zarodek podobnie jak w przypadku jajożyworodności rozwija się w ciele samicy, jednak substancji odżywczych nie czerpie z kuli żółtkowej, a otrzymuje je bezpośrednio od matki! Tak forma rozrodu występuje np. u niektórych scynków z rodzaju Mabuya (M. heathi, M. bistriata, M. mabouya) oraz z rodzaju Pseudemoia (Pseudemoia pagenstecheri, Pseudemoia spenceri, Pseudemoia entrecasteauxii) u których dochodzi podobnie jak u ssaków do wytworzenia łożyska! Uważa się, że jajożyworodność oraz żyworodność powstały na skutek zajmowania przez jaszczurki stref zimnego klimatu. Zarodki pozostające w ciele matki mają stałą temperaturę, co skraca czas ich rozwoju oraz są chronione przez matkę (podczas gdy jaja u gatunków jajorodnych byłyby pozostawione bez opieki). Niestety rozwijające się w ciele matki młode sprawiają, że ciężarna samica staje się mniej sprawna, a także większą ilość czasu musi spędzać wygrzewając się na słońcu. Staje się przez to łatwiejszym łupem dla większych drapieżników.
Dość niezwykłym sposobem rozrodu mającym miejsce u niektórych gatunków jest partenogeneza (dzieworództwo). Mianem partenogenezy określamy rozród bez udziału samca, bez zaplemnienia. Oznacza to, że u gatunków dzieworodnych występują tylko same samice, a ich potomstwo jest genetycznie prawie identyczne jak matki. Z partenogenezą możemy się spotkać w rodzinachGekkonidae (np. Lepidodactylus lugubris, Hemidactylus garnoti), Agamidae, Chamaeleonidae, Gymnophthalmidae i Xantusiidae (w sumie około 30 gatunków jaszczurek).
Autor: jaszczur
