Blattodea - karaczany

Często zamiast hodować świerszcze, które nie są najłatwiejsze w hodowli, terraryści decydują się na hodowlę karmową karaczanów. Na polskim rynku jest dostępnych kilka gatunków karaczanów, hoduje się zwłaszcza te duże, których podanie zastępuje nawet kilka świerszczy. Należy też pamiętać, że nie wszyscy hodują karaczany jako "karmówki". Ich hodowla nie jest tak popularna jak choćby patyczaków czy chociaż straszyków, ale i tak znajdą się osoby, które potratują te owady inaczej niż hodowcy jaszczurek (niektóre gatunki nie nadają się jako pożywienie ze względu np. na twardy chitynowy pancerz). Dla wielu zaletą jest prostota hodowli, niskie wymagania i coraz większa dostępność w naszym kraju. Można je kupić na giełdach terrarystycznych, na aukcjach internetowych oraz w sklepach terrarystycznych. W tym opisie omówię najczęściej spotykane gatunki karaczanów na naszym rynku.

Systematyka
Królestwo - Animalia (zwierzęta)

Podkrólestwo - Eumetazoa (tkankowce)

Grupa - Bilateriata (dwuboczne)

Typ - Arthropoda (stawonogi)

Podtyp - Labiata (wargowce)

Gromada - Insecta (owady)

Rząd - Blattodea (hełmce czyli karaczany)

Charakterystyka ogólna karaczanów

Są to owady wszystkożerne o ciele mocno grzbieto - brzusznie spłaszczonym z niewielką, ukrytą pod przedpleczem głową. Czułki długie, nitkowate, aparat gębowy typu gryzącego. Oczy złożone, duże, płaskie. U gatunków uskrzydlonych nad nasadami czółków są zwykle dwa przyoczka, u krótkoskrzydłych i bezskrzydłych tych przyoczek nie ma. Przedplecze czyli grzbietowa płytka przedtułowia, jest duże i płaskie. Pierwsza para skrzydeł skórzasta, okrywa drugą dużo większą i błoniastą. Często u samic skrzydła są zredukowane lub ich brak. Odwłok spłaszczony, duży i owalny. Na końcu odwłoka samców występują nieczłonowane wyrostki rylcowe - styli, a po bokach tergitu członowane przysadki odwłokowe - cerci. Nogi silne, bieżne, o 5 - członowych stopach, a na udach i goleniach zaopatrzone w kolce. Zdecydowana większość gatunków jest aktywna nocą. Karaczany są rozdzielnopłciowe, u jednych gatunków samica jest zapładniana raz na całe życie, u innych po każdym zniesieniu kokonu. Sama kopulacja jest poprzedzona zalotami i "tańcem godowym" (w czasie tańca godowego samiec wprawia swe ciało w drgania, następnie unosi skrzydła w widowiskowy sposób wabiąc samicę). Przeobrażanie niezupełne typu heterometabolii rzeczywistej. Jaja składane są w kokonie (w ciągu całego swojego życia, samica składa około sześciu kokonów). Jego kształt (kokon to inaczej ooteka) jest charakterystyczny dla danego gatunku. Samice w zależności od gatunku składają kokon na podłożu, w szczelinach kory lub noszą go na końcu odwłoka. Larwy lęgną się w czasie od kilkunastu do kilkudziesięciu dni. Są zwykle podobne do imago, ale bezskrzydłe o krótszych czułkach i przydatkach odwłokowych. Dojrzewają w zależości od gatunku po 5 - 9 wylinkach. U wielu tropikalnych gatunków kokony są niewykształcone i cienkie, a błoniaste jaja rozwijają się w ciele samicy i w momencie składania kokonu wylęgają się młode larwy. Mówimy, że są to gatunki jajożyworodne, co jest wyjątkowym zjawiskiem w świecie owadów. Larwy gatunków jajożyworodnych są mocno grzbieto - brzusznie spłaszczone i owalne. Pędzą zwykle podziemny tryb życia, zagrzebane w lekkim podłożu. Dorosłe o barwie ciała we wszystkich odcieniach brązu, tropikalne są często kolorowe, zielone, szmaragdowe, zielono - żółte, czasem jaskrawożółte i czerwone. Cykl życiowy trwa od kilkudziesięciu dni do kilku lat. Długość życia warunkuje gatunek karaczana, temperatura, wilgotność i obfitość pożywienia. Larwy karaczanów, podobnie jak larwy innych owadów, muszą co jakiś czas zrzucać pancerz chitynowy okrywający ich ciało aby mieć możliwość wzrostu. Zjawisko to nazywa sie linieniem i dotyczy tylko larw karaczanów (po osiągnięciu dorosłości karaczany nie linieją i nie rosną). Przed linieniem larwa szuka dogodnego miejsca a następnie zastyga w bezruchu. Stary pancerz larwy pęka, a larwa wychodzi większa. Złapane w rękę karaczany nie gryzą lecz starają się ukłuć ostrymi wyrostkami znajdującymi się na odnóżach. Przestraszone potrafią szybko biegać.

Ogólne warunki hodowli

Wszystkie gatunki mają bardzo zbliżone wymagania. Jeśli są one inne dla jakiegoś gatunku, jest to napisane w uwagach. Jednak u przeważającej ilości jest to samo, dlatego omówię to tylko raz. Otóż jako pojemnik hodowlany najczęściej stosuje się w akwariach o minimalnych wymiarach 20 x 30 x 20 cm, optymalne (zalecane) wymiary to 40 x 40 x 30 cm. Akwarium z pokrywą z siatki o drobnych oczkach. Na dno daje się ok. 4 cm warstwę mieszaniny piasku z torfem w stosunku 1:1. Na podloże kładziemy płaty kory, korzenie lub opakowania po jajkach (wytłoczki), wszytko to posłuży jako kryjówki, a wytłoczki do zwiększenia powierzchni życiowej. Nie daje się żadnych roślin, należy jednak zapewnić miseczkę na pokarm i wodę. Podłoże powinno być lekko wilgotne (50 - 80 %). Podłoże to powinno być stale wilgotne ale nie mokre. Najlepiej lać wodę w jedno miejsce tak, aby nie moczyć całej powierzchni podłoża. Po jakimś czasie podłoże powinno stać się równomiernie wilgotne. Obfite skraplanie się wody na szybach terrarium świadczy o właściwej wilgotności (przy odp. temp.). Natomiast temperatura powinna być utrzymywana na poziomie od 24'C do 30'C. Im wyższa temperatura i wilgotność, tym szybciej karaczany się rozwijają.Jeśli chodzi o pożywienie to wyróżniamy dwa rodzaje:

- pokarm mokry np. owoce (z miąszem o wysokim poziomie wilgoci), tarta marchew, liście mlecza (Mniszek lekarski), kapusty pekińskiej, włoskiej, cykorii, gotowane jarzyny, szpinak, trzykrotka, babka, liście sałaty, rzadziej kawałki surowego lub gotowanego mięsa etc.

- pokarm suchy np. płatki owsiane, jęczmienne, otręby pszenne, okruchy pieczywa, mleko w proszku, wieloskładnikowy pokarm dla ryb akwariowych w płatkach, mąka kukurydziana, etc.
Staramy się podawać pokarm mokry wieczorem (zostawiamy na noc), a rano go usuwać. Pokarm powinien być czysty. Należy również pamiętać o usuwaniu starego pokarmu zapobiegając tym samym powstawaniu pleśni w pojemniku hodowlanym.

Karaczan madagaskarski (Gromphadorrina portentosa)

• Występowanie: Madagaskar (Afryka).
• Wygląd: Gatunek ten jest bardzo duży dochodzi do 9 cm długości ciała, jest bezskrzydły. Głowa i przedplecze czarne lub czarno - brunatne, kolejne dwa segmenty tułowia brązowe, czarno obrzeżone z nielicznymi czarnymi plamami, Odwłok brązowy, często z dwoma rzędami czarnych, okrągłych plamek na każdym segmencie. Przedplecze samicy gładkie i wypukłe, samca wywinięte nad głową z półksiężycowatą wypukłą listwą. Kończyny czarne, z mocnymi kolcami na goleniach. Larwy są brunatno - czarne.
• Rozmnażanie: Gatunek jajożyworodny. Owalne, gładkie czarne larwy z jasnymi plamkami na grzbietowych płytkach tułowia. Mają od 6 do 9 mm długości. Rosną bardzo szybko, po kolejnych wylinkach zmieniają barwę na brunatno - czarną. W zależności od temperatury i pokarmu rozwój larw trwa od 6 do 8 miesięcy. Dorosłe osobniki żyją od sześciu miesięcy do roku.
• Pozostałe informacje: Jeden z największych karaczanów. Długość jego ciała zbliżona do Archimandrita tesselata.

Karaczan wielkoskrzydły (Archimandrita tesselata)

• Występowanie:Ameryka Środkowa (populacje hodowane w Eupropie pochodzą z Kostaryki).
• Wygląd: Gatunek ten jest duży. Długość ciała do 9 cm. Głowa trójkątna, ukryta pod przedpleczem. Przedplecze owalne, duże, żółto - brązowe z czarną plamą pośrodku. Pierwsza para skrzydeł szeroka, dłuższa od ciała, (przykrywa od strony grzbietowej całe ciało) brązowa z ciemnym marmurkowaniem. Pokrój przypomina zeschnięty liść. Golenie wszystkich nóg z twardymi, ostrymi kolcami.
• Rozmnażanie: Ten karaczan jest jajożyworodny. Kopulacja jest poprzedzona "tańcem godowym", połączonym z trzepotaniem skrzydeł, dającym odgłos szeleszczących liści. Larwy grzbieto - brzusznie spłaszczone. Larwy płci męskiej są mniejsze od larw płci żeńskiej w tym samym wieku. Brunatne, z żółtym marmurkowaniem, w chwili wyklucia 7 - 9 mm długości ciała. Żyją zagrzebane w podłożu. Żerują głównie nocą. Pokarm podajemy im na miseczkach lub zagrzebujemy w ściółce. Rosną stosunkowo wolno. Całkowity rozwój trwa od 9 miesięcy do roku czasu. Forma imago (dorosły owad) żyje od czterech do ośmiu miesięcy, a czasem dłużej.
• Pozostałe informacje: Gatunek ten lubi mięso. Można podawać obgotowane kości kurczaka, surowe lub gotowane mięso wołowe lub drobiowe i mięsne konserwy dla zwierząt.

Karaczan argentyński (Blaptica dubia)

• Występowanie: Ameryka Południowa.
• Wygląd: Średniej wielkości gatunek. Długość ciała około 4,5 cm. Przedplecze trójkątne, brunatne, lub czarne z żółtą obwódką, podobnie jak pierwsza para skrzydeł pokrywająca całe ciało. Dorosłe samce są uskrzydlone, przeważa u nich kolor czarny. Samice natomiast są bezskrzydłe, bardziej krępe od samców. Larwy koloru brązowego.
• Rozmnażanie: Karaczan jajożyworodny. Samice po zapłodnieniu wytwarzają wewnątrz swojego ciała ootekę (pakiecik około 40 jajeczek) a następnie inkubują ją przez okres około dwóch miesięcy. Owalne, błyszczące, czarno- brunatne larwy, mają na odwłoku charakterystyczne żółte plamki. Wcześnie pojawiają się trójkątne zawiązki skrzydeł. Rozwój w dobrych warunkach trwa około 4 miesięcy. Dorosłe owady żyją około 4 miesięcy, a czasem dłużej.
• Pozostałe informacje: Łatwy w hodowli karaczan. Wiele gatunków hoduje się bardzo podobnie jak ten.

Karaczan brazylijski (Blaberus giganteus)

• Występowanie: Ameryka Środkowa i Południowa. Wilgotne lasy deszczowe (tropikalne).
• Wygląd: Długość ciała ok. 7 cm. Barwa dorosłego karaczana żółta, brązowo - szara, lub żółto - brązowa. Głowa ukryta pod przedpleczem. Na przedpleczu duża, czarna plama. Pierwsza para wąskich skrzydeł przykrywa cały odwłok. Golenie nóg z kolcami. Samice są nieco większe. Na skrzydłach i tarczce osłaniającej przedtułów dorosłych osobników widnieją ciemne plamy. Larwy przypominające wyglądem trylobity (lub Stonogi murowe Oniscus asellus) mają spłaszczone ciało i są brunatno zabarwione.
• Rozmnażanie: Gatunek jajożyworodny. Ooteka zawiera do 30 sztuk jaj, których rozwój trwa około miesiąca czasu. Świeżo wylęgnięte larwy mają około 7 mm długości. Ich rozwój trwa od 4,5 do 7 miesięcy, w zależności od temperatury i rodzaju pokarmu (mięsny przyspiesza rozwój). Dorosłe owady żyją do pół roku.
• Pozostałe informacje: Gatunek ten lubi mięso i można mu je podawać częściej niż innym gatunkom. Karaczany z tego gatunku należą do największych na świecie, ustępując nieco wielkością jedynie Karaczanom madagaskarskim - Gromphadorrina portentosa. Larwy większość czasu spędzają zagrzebane w podłożu - na powierzchnię wychodzą jedynie poszukując pożywienia, w nocy. Osobniki dorosłe posiadają dobrze rozwinięte skrzydła jednak latają niechętnie. Skrzydła pełnią najprawdopodobniej rolę spadochronu w przypadku upadku ze znacznej wysokości np.: z drzewa. Karaczany z gatunku Blaberus giganteus są owadami płochliwymi. Prowadzą tak skryty tryb życia, że nawet duża populacja zamieszkująca terrarium może być prawie niezauważalna.

Karaczan szary (Nauphoeta cinerea)

• Występowanie:Brak danych.
• Wygląd: Są to niewielkie owady. Dorosłe osobniki osiągają do 3 cm długości. Imago są koloru szarego, z ciemniejszymi wzorkami na skrzydłach i przedpleczu. Larwy są bezskrzydłe, koloru od brązowego do czarnego.
• Rozmnażanie: Gatunek jajożyworodny. Samica po zapłodnieniu składa kokon, w którym jest około 30 - 40 jajeczek i inkubuje ją wewnątrz swojego ciała przez około 5 tygodni, po czym następuje wyklucie się młodych.
• Pozostałe informacje: Brak.

Gatunki Eublaberus distanti (Karaczan ozdobny), Panchlora cubensis, Panchlora nivea (Karaczan zielony), Byrsotria fumigata (Karaczan kubański), Pycnoscelus surinamensis (Karaczan surinamski), Blatta orientalis (Karaczan wschodni), Polyphaga aegyptiaca (Karaczan egipski) hoduje się bardzo podobnie jak np. Blaptica dubia. Dlatego nie rozpisywałem się specjalnie na ich temat. Można je hodować, jednak są rzadziej spotykane na naszym rynku.

Gatunki Blatella germanica (Prusak pospolity), Periplaneta australasiae, Periplaneta americana (karaczan amerykański, synonim: przybyszka amerykańska) nie polecam hodowli, ponieważ szybko się rozmnażają, ich larwy są małe i uciekają z pojemników hodowlanych, a później bardzo ciężko jest je wytępić z domu. Należy jednak pamiętać, że opisane i polecane przeze mnie gatunki, są karaczanami żyjącymi w tropikach i nawet jeśli udałoby im się uciec z pojemnika hodowlanego, najprawdopodobniej szybko zginą w naszych niedogrzanych mieszkaniach a nawet jeśli tak się nie stanie to zbyt niska temperatura i niedostateczna wilgotność powietrza uniemożliwią ich rozmnażanie.

Polyphaga saussurei

Rzadko spotykany gatunek, który jest hodowany raczej jako hodowla "ozdobna", a nie jako karmówka. Nie poleca się jego hodowli w celach karmowych ze względu na jego twardy pancerz (stąd jego polska nazwa) i niedostępność na naszym rynku (rzadki, drogi bo jedyny jego import pochodzi z Rosji).

Zakończenie

Zwierzęta te są równie fascynujące co np. modliszki, jednak ich piękno jest na tyle ukryte, że aby go dostrzec należy wiedzieć o nich troszkę więcej niż tylko to jak je hodować. Na całym świecie żyje mnóstwo gatunków karaczanów. Literatura podaje liczby między 3000 a 3500 różnych gatunków. Zamieszkują one głównie wilgotne lasy tropikalne (deszczowe) i subtropikalne. Zdumiewa to, że niektóre gatunki są przystosowane do życia na terenach pozornie niezamieszkanych przez tego typu zwierzęta np. takie jak pustynie czy też środowisko wodne, nieliczne są również w klimacie umiarkowanym. Na terenie naszego kraju odkryto aż siedemnaście gatunków, z czego trzy są spotykane w naszych domach (pot. karaluchy). Świat karaczanów jeszcze długo pozostanie mroczny i pełen tajamin dla zwykłego człowieka, ale opisy takie jak ten będą to systematycznie zmieniać, dążąc do zachęcania ludzi do hodowli tych fascynujących owadów...

Opracował DanielKing